جلد پنجم کامل الصناعه الطبیه

کتاب کامل الصناعه الطبیه، موسوم به «مَلِکی» تالیف پزشک نامدار قرن چهارم ه.ق، ابوالحسن، علی بن عباس اهوازی ارّجانی مشهور به«مجوسی» است که آن را در دو جزء بزرگ برای کتابخانة فناخسرو عضدالدّوله دیلمی

تألیف کرده است.

در جزء اوّل کتاب، امور طبیعی و امور غیرطبیعی و اموری که خارج از هنجار طبیعی اند، مورد بررسی قرار گرفته،

از این رو، این جزء، جزء نظری نامیده شده است و در جزء دوم، از چگونگی نگهداری سلامت و درمان بیماران سخن به میان می آید و این جزء، جزء عملی نامیده می شود.

جزء اوّل دارای ده مقاله و بالغ بر دویست و شصت و پنج باب است. مؤلف در مقالة نخست در سبب تألیف کتاب
می گوید: چون من از میان آثار پزشکان پیشین و متأخّران، کتابی را نیافتم که دربرگیرندة همة مسایل فنّ طب و احکام آن باشد، خواستم برای خزانة کتاب وی، کتاب طبّی کاملی را تالیف کنم که در آن، همة آنچه که پزشک برای نگهداری تندرستی تندرستان و مداوای بیماران، بدان نیازمند است، گِرد آمده باشد.

وی برای اثبات مدّعای خود به نقد کتاب های برخی از پزشکان نامدار قدیم و جدید و شیوة کار آنان می پردازد و از بقراط و جالینوس آغاز می کند تا به ابوسهل عیسی بن یحیی مسیحی جرجانی و محمد بن زکریای رازی
می رسد.

مؤلّف در سه باب از جزء نخست، همة دانستنی های ضروری را دربارة محتوای کتاب و شیوة کار خود بیان می کند و نیز توصیه های اخلاقی و علمی و حرفه ای بقراط را مطرح می کند و به کارگیری آنها را برای هر کسی که بخواهد پزشکی عالِم و وارسته باشد، ضروری می داند و در ادامه، دیگر ابواب و مقالات را طبق فهرستی که ارائه داده است، می آورد. جزء دوم این کتاب، نیز دارای ده مقاله است و بالغ بر پانصد و یک باب می شود که در آن، جنبه های عملی فنّ طب، یعنی چگونگی نگهداری تندرستی تندرستان، مداوا با غذا و داروهای مفرد، داروسازی و مداوا با غذا و داروهای مرکب و کار دست (عمل الید) را شرح و توصیف کرده است.

این کتاب از زمان تألیف تا قبل از کتاب «قانون»، کتاب درسی طب بوده است و حتی در اروپا در قرون یازدهم و دوازدهم میلادی به لاتین ترجمه شده است.

اکنون پس از گذشت حدود هزار و یکصد و پنجاه سال از تألیف آن، دکتر سید محمد خالد غفاری به ترجمة این کتاب به زبان فارسی همت گماشته است. بخش نخست کتاب در سه مجلد ترجمه شده است:

جلد اول، ترجمة مقاله های اول تا آخر مقالة چهارم همراه با دو مقالة «علی بن عباس اهوازی» (پروفسور ادوارد براون) و «علم پزشکی در اسلام و ایران» (دکتر مهدی محقق) در سال 1388؛ جلد  دوم، ترجمة مقاله های پنجم و ششم و هفتم همراه با مقالة «درآمدی بر تاریخ علم پزشکی در اسلام و ایران» (دکتر مهدی محقق) در سال 1388؛ جلد سوم، ترجمة مقاله های هشتم و نهم و دهم همراه با مقالة «ابن رضوان مصری و ترجمة رسالة او در راهیابی از پزشکی به خوشبختی» (دکتر مهدی محقق) در سال 1391 به زیور طبع آراسته شد.

از جزء دوم کتاب هم تاکنون هفت مقاله‌ ترجمه شده است که مقاله‌های اول تا سوم در جلد چهارم در سال 1399 و مقاله‌های پنجم تا هفتم در جلد پنجم در سال 1401 منتشر شد.

دانشنامه شاهی

مؤسسه مطالعات اسلامی دانشگاه تهران - دانشگاه مک گیل، با حمایت و همکاری دپارتمان مطالعات اسلامی دانشگاه مک گیل کانادا، در سال 1400 کتاب «دانشنامه شاهی» تألیف امین استرآبادی (م ۱۰۳۶ ق) را با مقدمه، تحقیق و تعلیق رولا جردی (استاد دانشگاه مک گیل کانادا) و رضا مختاری خویی، در ۴۴۰ صفحه و شمارگان 1000 نسخه منتشر کرد.

دانشنامه شاهی تقریباً مفصل‌ترین و جامع‌ترین نوشتار اعتقادی (فلسفی_کلامی) استرآبادی است که در آن، به اصول دین از توحید تا معاد در چهل «فائده» پرداخته است و در دیباچه این کتاب می‌گوید: «چون این رساله در طریقه خاصه به منزله کتاب اربعین فخر رازی است، در طریقه عامه مرتب بر چهل فائده شد».

مصححان در ابتدای این کتاب مقدمه‌ای در حدود ۱۵۰ صفحه درباره حیات علمی استرآبادی و بررسی آثار و اندیشه او نگاشته‌اند و برای تصحیح کتاب، از چهار نسخه استفاده کرده‌اند.